مقدمه
محیط کسب‏ وکار به مجموعه عواملی گفته می شود که بر عملکرد یا اداره بنگاه های اقتصادی مؤثر هستند اما تقریباً خارج از کنترل مدیران بنگاه ها قرار دارند؛ عواملی نظیر قوانین و مقررات، میزان بارندگی، فرهنگ کاری در یک منطقه و … که در کشورها و مناطق جغرافیایی گوناگون، در هر رشته کاری و نیز در طول زمان متفاوت هستند. امروزه، بهبود محیط کسب وکار یکی از مهمترین راهبردهای توسعه اقتصادی هر کشور به شمار میرود و علاوه بر آن هرچه محیط کسب ‏وکار یک کشور شرایط بهتری داشته باشد، بهره برداری از فرصت های کارآفرینی بیشتر و هر چه بهره برداری از فرصت های کارآفرینی در جامعه ای بیشتر باشد، عملکرد اقتصاد آن کشور و خلق ارزش و ثروت در آن جامعه نیز بیشتر میشود. با این حال بهبود محیط کسب‏ وکار، نیازمند برنامه ریزی و سیاست گذاری مطلوب است، که دستیابی به این مهم نیازمند وجود فرایندی مستمر برای پایش و سنجش وضعیت محیط کسب وکار هر کشور است.
 در همین راستا و در سال 1390، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قانون بهبود مستمر محیط کسب‏وکار را تصویب کردند. به موجب ماده 4 این قانون: «اتاقها موظفند به منظور اطلاع سیاستگذاران از وضعیت محیط کسب وکار در کشور، شاخص های ملی محیط کسب‏ وکار در ایران را تدوین و به طور سالانه و فصلی حسب مورد به تفکیک استان ها، بخش ها و فعالیت های اقتصادی، سنجش و اعلام نمایند». اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در قالب اجرای یک طرح پژوهشی درسال 1394، نسبت به شناسایی و معرفی شاخص های ملی پایش محیط کسب وکار  اقدام نمود و اجرای طرح ملی پایش محیط کسب‏ وکار را در اواخر سال 1395 با همکاری اتاق های تعاون و اصناف ایران در دستور کار خود قرار داد. 
گزارش حاضر، ششمین گزارش فصلی است که اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی با رویکرد تلفیق داده های پیمایشی با داده های آماری بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین  ارائه نموده است. در این گزارش، داده های پیمایشی حاصل از ادراک سنجی از وضعیت مؤلفه های محیط کسب‏ وکار کشور در زمستان 1396، از 2002 فعال اقتصادی زیرمجموعه سه اتاق و با استفاده از روش تکمیل پرسشنامه الکترونیکی (CAWI ) و همچنین آمارگیری تلفنی با کمک رایانه (CATI ) صورت گرفته است و داده های آماری نیز از منابع آماری رسمی کشور تهیه و مورد استفاده قرارگرفته اند. لازم به ذکر است در ششمین اجرای این طرح کماکان نرخ تکمیل پرسشنامه (در حدود 60 درصد) پیمایشی کمتر از حدنصاب لازم برای امکان تعمیم استانی نتایج بوده است و نتایج ارائه شده در حد نمونه های جمع آوری شده معتبر است. بر همین اساس بروز برخی نوسانات در وضعیت محیط کسب‏ وکار بعضی از استان ها یا فعالیت ها نسبت به فصل های گذشته عمدتاً به دلیل تغییر در تعداد پرسشنامه های تکمیل شده در آن استان یا فعالیت بوده است. 
امید است نتایج این طرح بتواند نقشه راه روشنی برای برنامه ریزی و سیاست گذاری در جهت بهبود محیط کسب و کار کشور فراهم آورد. 
چکیده نتایج
بر اساس نتایج حاصل از پایش ملی محیط کسب‏ وکار ایران در زمستان 1396، رقم شاخص ملی،5/80(نمره بدترین ارزیابی 10 است) محاسبه شده که تا حدودی بهتر از وضعیت این شاخص نسبت به ارزیابی فصل گذشته (پائیز 1396 با میانگین 5/85) است. همچنین این ارزیابی بیانگر آن است که از دید فعالان اقتصادی مشارکت کننده در این پایش، وضعیت بیش از نیمی از مؤلفه های مؤثر بر محیط کسب وکار ایران در زمستان 1396، تا حدودی مساعدتر شده است.
در زمستان 1396، فعالان اقتصادی مشارکت کننده در این پایش، سه مؤلفه: 1- بی‏ ثباتی و غیرقابل پیش ‏بینی بودن قیمت‏ها (مواد اولیه و محصولات)، 2- دشواری تأمین مالی از بانکها و 3- بی ثباتی سیاست ها، مقررات و رویه های اجرایی ناظر به کسب و کار را نامناسبترین و سه مؤلفه: 1-محدودیت دسترسی به برق 2-محدودیت دسترسی به سوخت (گاز، گازوئیل و…) و 3-محدودیت های دسترسی به ارتباطات (تلفن همراه و اینترنت) را مناسبترین مؤلفه های محیط کسب وکار کشور نسبت به سایر مؤلفه ها ارزیابی نموده اند. قابل ذکر است که در 4 دوره  نخست اجرای این طرح، دشواری تأمین مالی از بانکها به عنوان نامساعدترین مؤلفه کسب و کار ارزیابی شده بود اما در 2 دوره پائیز و زمستان 1396، بی ثباتی و غیرقابل پیش بینی بودن قیمتها (مواد اولیه و محصولات)، نامساعدترین مؤلفه کسب و کار ارزیابی شده است. محدودیت دسترسی به برق در هر 6 دوره اجرای طرح مساعدترین مولفه کسب وکار ارزیابی شده است.
 بر اساس یافته های این طرح در زمستان 1396، استان های کرمانشاه، سیستان و بلوچستان و خراسان شمالی به ترتیب دارای بدترین وضعیت محیط کسب‏ وکار و استان های مازندران، قزوین و زنجان به ترتیب دارای بهترین وضعیت محیط کسب ‏وکار نسبت به سایر استانها ارزیابی شده اند. 
براساس نتایج این پایش در زمستان 1396، وضعیت محیط کسب‏وکار در بخش خدمات در مقایسه با بخش های کشاورزی و صنعت مناسبتر ارزیابی شده است. در بین رشته فعالیت های اقتصادی، رشته فعالیت های: 1- آبرسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیت های تصفیه 2- عمده فروشی و خرده فروشی، تعمیر وسایل و… (صادرات و واردات) و 3- کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری، به ترتیب دارای بدترین وضعیت کسب‏ وکار و رشته فعالیت های: 1- آموزش  2- هنر، سرگرمی و تفریح و 3- مالی و بیمه، به ترتیب بهترین وضعیت کسب‏ وکار را در مقایسه با سایر رشته فعالیت های اقتصادی درکشور داشته اند.
بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین، شاخص ملی محیط کسب ‏وکار ایران در زمستان 1396، عدد6/00 (عدد 10 بدترین ارزیابی است) به دست آمده است که تا حدودی بهتر از وضعیت این شاخص در ارزیابی فصل گذشته (پائیز 1396 با میانگین 6/10) است. میانگین ارزیابی محیط اقتصادی عدد 5/86است که در ارزیابی فصل گذشته عدد 5/96حاصل شده بود و میانگین ارزیابی محیط نهادی عدد 6/10 است که در فصل گذشته عدد 6/08ارزیابی شده بود. نگاه اجمالی نشان می دهد همانند فصل گذشته محیط جغرافیایی با عدد 4/18 و محیط مالی با عدد 7/99 به ترتیب مساعدترین و نامساعدترین محیط ها بر اساس نظریه عمومی کارآفرینی شین بوده اند.
درادامه گزارش، روش شناسی انجام پایش، جداول و نمودارهای آماری به همراه تحلیل نتایج به طور مبسوط شرح داده شده است.

اطلاعات تکمیلی

موضوع: